De kosten en nadelen van de oorlog begonnen zo langzamerhand niet meer op te wegen tegen de baten. Dat gold voor Spanje en voor de Republiek. Bovendien streefde de Republiek naar officiële erkenning van de eigen soevereiniteit. Onderhandelingen over vrede werden na twee jaar afgerond. De Republiek was een erkend vrij land.
1648 Vrede van Munster
1625-1645 Stedendwinger Frederik Hendrik
Frederik Hendrik en Ernst Casimir bij het beleg van Den Bosch, Pauwels van Hillegaert, ca. 1629 – ca. 1635.
Na beëindiging van het Twaalfjarig Bestand in 1621 ging de oorlogsvoering op de oude voet verder. De nadruk lag op het belegeren en veroveren van strategisch gelegen steden of vestingen. Na het overlijden van stadhouder Maurits in 1625 werd hij opgevolgd door zijn halfbroer, Frederik Hendrik. Als kapitein-generaal voerde deze een nieuwe strategie uit, gericht op het veroveren van buffers buiten de verdedigingslinies van IJssel, Maas en Schelde. Frederik Hendrik maakte naam als ‘stedendwinger’: hij veroverde achtereenvolgens Groenlo, Den Bosch en Venlo, Roermond en Maastricht. Vanaf 1635 trok de Republiek samen met Frankrijk ten strijde tegen de Spaanse legers in de Zuidelijke Nederlanden. Met de veroveringen van Breda, Sas van Gent en Hulst was de gehele Republiek door aaneensluitende buffers omsloten.
1645-1647 Weg naar de vrede
De eedaflegging van de Vrede van Munster. Gerard ter Borch II, 1648
Behalve met tegenslag in de Nederlanden kreeg de Spaanse koning Filips IV in 1640 ook te maken met problemen dichter bij huis. In Catalonië en Portugal braken opstanden uit tegen de Spaanse kroon. Ook de Republiek had het zwaar te verduren. Vanwege de hoge defensiekosten was de schuldenlast torenhoog opgelopen, terwijl sommige Hollandse regenten zich afvroegen of doorvechten wel zinvol was: de grenzen van hun gewest waren immers al beveiligd met de verovering van Breda. Vooral handelssteden als Amsterdam wilden de oorlog beëindigen, maar er waren andere steden die hoopten op voortzetting van de strijd. Daar werd namelijk ook goed aan verdiend.
1648 Vrede van Munster
De schuttersmaaltijd ter ere van de Vrede van Munster, 18 juni 1648. Bartholomeus van der Helst, 1648
Ondanks bezwaren besloot de Republiek te onderhandelen over een wapenstilstand. Die besprekingen vonden plaats in de bisschopsstad Munster in Duitsland. Op 30 januari 1648 tekenden de Spaanse en Nederlandse vertegenwoordigers het vredesverdrag. Voor de Republiek betekende het vredesverdrag niet alleen het einde van tachtig jaar strijd, maar ook een definitieve erkenning van de soevereiniteit. Het bericht van de vrede leidde dan ook tot uitbundige feestvreugde.